Oddział Teofila Witkowskiego, który miał współdziałać z kpt. Szmajsem, wpadł w zasadzkę pod Poniatowem i został także zmuszony do odwrotu. Poległo ok. 80 strzelców i kosynierów, których pochowano przy wjeździe do wsi.
Walki w dniu 09.08.1863 r., zwane bitwą pod Chromakowem, były prawdopodobnie najkrwawszym starciem zbrojnym na Mazowszu Północnym podczas powstania styczniowego. Najlepszy opis, który znalazłem w Internecie, to Bitwa pod Chromakowem (autorzy: Zbigniew Oryl i Marek Oryl).
http://chromakowo.cba.pl/bitwa.php
Poległych w tych starciach pochowano w Bieżuniu, Lutocinie i Poniatowie, a także prawdopodobnie w Wyszynach.
Tadeusz Swat, w swojej książce z 2004 r. pt. GLORIA VICTIS. Mogiły poległych z okresu Powstania Styczniowego 1863-1864 roku na ziemiach polskich, tak opisał mogiłę w Lutocinie:
W haśle PONIATOWO, autor podał inną datę bitwy pod Chromakowem – 10 sierpnia 1863 r. Jest tam następujący fragment:LUTOCIN – gm. Loco, pow. Żuromin, woj. mazowieckie.
Na cmentarzu parafialnym, w zatartym dziś miejscu pochowano 120 powstańców z oddziału Piotra Szmajsa, poległych 9 sierpnia 1863 r. w Jakubowie. Zostali oni spaleni przez kozaków w owczarni, do której się schronili. W literaturze bitwa 9 sierpnia znana jest jako bój pod Chromakowem. 9 sierpnia 1992 r. w 129 rocznicę bitwy na rynku w Lutocinie odsłonięto pomnik pamięci poległych w Jakubowie.
Byłem na cmentarzu w Lutocinie w 2008 r. i sprawdziłem go dość dokładnie. Kilku napotkanych starszych mieszkańców niczego nie wiedziało o mogile powstańców 1863 r. Wszyscy mówili o pomniku znajdującym się na rynku w centrum miejscowości. W 2013 r. za prezydentury Bronisława Komorowskiego - w serwisie Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – 150 rocznica Powstania Styczniowego – tak opisano Lutocin:Atak powstańców nie powiódł się, kosynierzy zostali zmuszeni do ucieczki w kierunku sąsiedniej wsi Jakubowa, tu część z nich zabarykadowała się w dworskiej owczarni. Rosjanie podpalili budynek, w którym spłonęło 120 powstańców. Ich szczątki pogrzebano na miejscu, a w 1921 r. ekshumowano na cmentarz do Lutocina.
Dostęp 20.11.2020: https://www.prezydent.pl/archiwum-broni ... zowieckie/
W 2014 r. na polu bitwy w Jakubowie odsłonięto pomnik ku czci poległych powstańców. Powstał z inicjatywy Żuromińskiej Grupy Historycznej i został odsłonięty 04.09.2014 r. Do granitowego głazu przytwierdzono tablicę z napisem:LUTOCIN, Gm. LUTOCIN
Zatarta mogiła na cmentarzu parafialnym kryjąca prochy 120 kosynierów z oddziału kpt. Piotra Szmajsa spalonych przez kozaków w owczarni Jakubowie, w której schronili się po nieudanym ataku 9 sierpnia 1863 r. Pierwotnie pochowano ich na miejscu walki, a w 1921 r. ekshumowano do Lutocina.
"JAKUBOWO 1863 R. / PAMIĘCI / POLEGŁYCH POWSTAŃCÓW / GLORIA VICTIS // ŻUROMIŃSKA / GRUPA HISTORYCZNA / 2014".
Dopiero po trzech latach dowiedziałem się o tym fakcie … W międzyczasie znalazłem informacje, że kościół w Lutocinie oraz otaczający go cmentarz kościelny zostały uznane za zabytek. I jeszcze jedno – wspomnienia pana Kazimierza Pyrzanowskiego, który jako dziecko mieszkał w Lutocinie w czasie wojny, a tam taki fragment:
https://ejnik.wordpress.com/2011/02/28/ ... ach-wojny/
Były zatem co najmniej dwa cmentarze w Lutocinie !Rok 1940-1942
(…)Trwają prace szarwarkowe głównie na drogach. Dokonuje się rozbiórki parkanu przy kościele i obu cmentarzach grzebalnych. Kamienie te przetransportowano na budowę drogi Bieżuń – Zawidz.
Pojechałem tam, przy okazji odwiedzając Jakubowo.
http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejs ... e/jakubowo
W Lutocinie sprawdziłem otoczenie kościoła i nie znalazłem żadnych śladów cmentarza. Napotkana parafianka poinformowała mnie, że faktycznie prawie naprzeciwko kościoła był kiedyś cmentarz – jeszcze po wojnie. Obecnie są tam domy i droga … O żadnej mogile powstańców nic nie słyszała …
No i tak już na koniec …
ZAŁĄCZNIK DO REGULAMINU ODZNAKI KRAJOZNAWCZEJ PTTK „SZLAKIEM POWSTANIA STYCZNIOWEGO NA ZIEMIACH POLSKICH”
Dostęp 20.11.2020: http://www.msw-pttk.org.pl/odznaki/reg_ ... cznik.html
Województwo mazowieckie, pozycja 34
L.p. 34, miejscowość: Lutocin, gmina: Lutocin, powiat: żuromiński,
data i miejsce bitwy: 9 sierpnia 1863 r. w Jakubowie bitwa pod Chromakowem,
lokalizacja mogił, miejsc kaźni, pomników: Na cm. parafialnym, pomnik na mogile 120 powstańców
Ciekawe, czy ktoś z PTTK był kiedyś w Lutocinie ? Życzę powodzenia w poszukiwaniu pomnika i mogiły powstańców 1863 na cmentarzu parafialnym !
Pozdrawiam, Krzysztof